काठमाडाँ । अमेरिकामा खालिस्तानी नेताको हत्या प्रयास सुरक्षा अधिकारीले विफल बनाएका छन् । फाइनान्सियल टाइम्सका अनुसार अमेरिकामा खालिस्तानी नेता गुरुपतावन्त पनुनको हत्या प्रयास भएको थियो ।
फाइनान्सियल टाइम्ससँगको कुराकानी आफ्नो हत्याबारे अमेरिकी सुरक्षा अधिकारीले पूर्व सूचना दिएको सम्बन्धमा उनले बोल्न भने चाहेनन् । तर, पनुनले भनेका छन् ‘भारतले परिचालन गरेको संयन्त्रबाट अमेरिकी भूमीमा मेरो जीवनमाथि खतरा आइपरेको छ । म चाहन्छु यस विषयमा अमेरिकी सरकार नै थप बोलोस् र उचित कदम चालोस्।’
पनुनको हत्या प्रयासपछि अमेरिकाले भारत सरकारलाई कूटनीतिक नोट पठाउनुका साथै संदिग्ध एक व्यक्तिमाथि न्युयोर्कस्थित अदालतमा मुद्दा समेत चलाएको छ ।
अमेरिकाको राजकीय भ्रमणका दौरान भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीविरुद्ध खालिस्तान समर्थकहरुले प्रदर्शन गरेका थिए । हत्या भएमा भारतविरुद्धको प्रदर्शन झन बढ्ने आँकलनले पछि हटेको वा अमेरिकी सुरक्षा संयन्त्र एफबीआईको सतर्कताका कारण घटना टरेको भन्ने कुरा अझै खुल्न बाँकी रहको फाइनान्सियल टाइम्सले उल्लेख गरेको छ ।
दुइ महिनाअघि क्यानेडामा खालिस्तानी नेता हरदीप सिंह नैज्जरको हत्या भएको थियो । क्यानेडा सरकारले यसमा भारतको हात रहेको आरोप लगाउँदा दुइ मुलुकबीच कुटनीतिक तिक्तता अझै पनि जारी छ ।
के हो खालिस्तानी अभियान ?
खालिस्तानको मुल जरो शिख धर्मसँग गाँसिएको छ । १५ औँ शताबन्दीमा मुगल शासनको क्रममा शिख धर्म उदाएको हो । सन् १६९९ मा गुरु गोविन्दले अरबिकबाट खाल्सा शब्दको प्रयोग गरेका थिए । यसको अर्थ शुद्ध हो । शिख धर्म र यसको शासन स्थापनाका लागि खाल्साको प्रयोग भएको थियो ।
सन् १९४७ मा विभाजनपछि पञ्जाबी शुभ आन्दोलनको उदय भयो । जसले पञ्जाब भाषीहरुको स्वायत्त शिख राज्यको माग गर्यो । सन् १९५२ मा भारतका तत्कालीन प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरुले पञ्जाब बोल्नेहरुको छुट्टै राज्यको आन्दोलनलाइ दमन गर्ने नीति लिएसँगै शिख र हिन्दु छुट्टिए ।
सन् १९६६ मा चन्दीगढलाइ राजधानी बनाएर पञ्जान्ब प्रान्त बन्यो । सन् १९७० र ८० को दशकमा भारतीय शिख डायस्पोरामा खालिस्तान आन्दोलनको कुरा उठ्न थाल्यो । शिखका विद्रोही नेता जर्नेइल सिंहको नेतृत्वमा आन्दोलन पुनस् चर्किन थाल्यो ।
यस आन्दोलन १ दशकसम्म चल्यो र त्यस क्रममा सरकार र शिख नेता तथा सशस्त्र समुहबीच दर्जनौँ पटक झडप भयो त्यसमा हजारौँ मानिस मारिए ।
सन् १९८४ मा भारतीय सेनाले शिखहरुको पवित्रस्थल गोल्डेन टेम्पलमा पसेर विशेष अपरेशन चलाउँदा ४ सय मानिस मारिए ।
शिखहरुले भने हजारौँ मारिएको दाबी गर्छन् । गोल्डेन टेम्पलमा सैन्य अपरेशनको आदेश तत्कालीन प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीले दिएकी थिइन् ।
गान्धी कोपछि उनकै शिख बडीगार्डले हत्या गरे । उनको हत्यापछि शिखवरोधी गतिविधि बढ्यो ।
हिन्दुहरुले शिखको घरघरमा पुगेर कुटपिट, हत्या तथा आगजनी गरे । त्यही क्रममा जुन २३ १९८५ मा एयर इन्डियाको फ्लाइट नम्बर १८२ मा एटलान्टिक महासगरमा बम पड्काइयो । जसमा ३२९ मानिस मारिएका थिए । अनुसन्धानका क्रममा के पत्ता लाग्यो भने क्यानेडियन शिखले गोल्डेन टेम्पल अपरेशनको बदला लिन आत्मघाती विष्फोट गराए ।
भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले शिख समुदायका पृथकतावादी नेताप्रति शुन्य सहनशीलताको नीति लिन प्रशासनलाइ आदेश दिएका छन् । प्रधानमन्त्रीको आदेशपछि दर्जनौँ पृथकतावादी नेता पक्राउ परे ।
क्याराभान म्यागेजिनका कार्यकारी सम्पादक हर्तोष बाल भन्छन्-‘सन् १९८० को हिंसात्मक शैन्य अभियानपछि खालिस्तान आन्दोलनले भारतमा कुनैपनि राजनीतिक समर्थन प्राप्त गरेको थिएन ।
भर्चुअल रुपमा मात्रै खालिस्तानका गतिविधि केन्द्रित थिए । तर मोदीले बारम्बार खालिस्तानीहरु भारतका लागि खतरा रहेको बताउँदै उनीहरुलाइ अघि ल्याउने काम गरे । ग्राउन्डमा खालिस्तानको प्रभाव खासै छैन,’ उनले भने ।
तर क्यानेडा, बेलायत, अमेरिका र अष्ट्रेलियामा रहेका शिख समुदायहरुले खालिस्तानको समर्थन गर्नेक्रम भने बढिरहेको देखिन्छ ।
कहाँ कहाँ छन् खालिस्तान समर्थक शिख ?
डायस्पोरामा शिख समुदायको जनसंख्या २६ करोड छ । लण्डन स्कुल अफ इकोनोमिक्सका अनुसार क्यानेडामा सबैभन्दा धेरै ७ करोड ७० हजार शिख छन् । यता बेलायतको र वेल्समा ५ लाख २४ हजार छ भने अष्ट्रेलियामा २ लाख १० हजार शिख छन् ।
अमेरिकामा पनि ५ लाखको संख्यामा शिख रहेको अनुमान गरिन्छ। न्यायाका लागि शिख संस्थाले अनौपचारिक जनमतसंग्रह आयोजना गरेको थियो । अष्ट्रेलियामा भएको मतदानमा हिन्दु र खालिस्तानबीच झडप भएको थियो ।
भारतले क्यानेडा, अष्ट्रेलिया र बेलायतलाइ खालिस्तान समर्थक पृथकतावादी शिख अधिकारकर्मीलाइ कारबाही गर्न आग्रह गरेको छ ।
खालिस्तानको मागमा समर्थन जनाउने ३० वर्षे नेता अमृतपाल सिंहको गिरफ्तारीमा लण्डनमा पनि प्रदर्शन भएको थियो । त्यहाँ रहेको भारतीय उच्च नियोगको झण्डा निकाल्ने देखि त्यहाँको भौतिक संरचनामा तोडफोड समेत भएको थियो । ओटावामा समेत भारतीय उच्च नियोगमा खालिस्तान समर्थकले आक्रमण गरेको आरोप नयाँ दिल्लीले लगाएको छ ।
अहिलेसम्म खालिस्तानका को को प्रमुख नेता मारिए ?
जुन १८ मा हरदिप सिंह निज्जरलाइ भ्यानकुबर स्थित सुर्रेको शिख गुरुद्वारा बाहिर हत्या गरियो । नयाँ दिल्लीले ३ वर्षअघि निज्जरलाइ आतंकवादीको सुचीमा राखेको थियो ।
दिल्लीले आतंकवादीको सूचीमा राखेको ३ वर्षमा हत्या भएपछि ओटावाले भारतको भूमिका रहेको आरोप लगाएको हो ।
उनले खालिस्तानको माग सहित अनौपचारिक जनमतसंग्रहको तयारीमा भारतमा गरिरहेको सुचना भारतीय पक्षलाइ प्राप्त भएको थियो सन् १९७७ मा पञ्जाबको जालान्दरमा जन्मिउका निज्जर सन् १९९७ मा क्यानेडा गएका थिए । उनी पृथकतावादी शिखहरुको संस्था बाबर खाल्सा इन्टरनेशनल मा आवद्ध थिए ।
बेकेआइलाइ पाकिस्तानले चलाइरहेको आरोप भारतले लगाएको थियो । तर, जुनमा अभतर सिंह खाण्ड पनि क्यान्सरका कारण बेलायतमा मरे । उनी अमृतपाल सिंहका समर्थकका रुपमा चिनिन्थे । तर बेलायतमा उनको निधन विषका कारण भएको बताइन्छ ।
उनको मृत्यु निकै रहस्मय थियो । खाण्डको अन्तिम संस्कारमा अत्यधिक मानिस भेला भएका थिए । तर उनकै परिवारलाइ अन्तिम संस्कारका लागि लण्डन जान बेलायतले भिषा दिन अस्वीकार गर्यो ।
यता परमजित सिंह पन्जवारललाइ भारतमा खालिस्तान कमाण्डो फोर्स चलाइरहेको आरोप लागेको थियो । पाकिस्तानको लाहोरमा अपरिचित हतियारधारीले ६३ वर्षीय पन्जावरको हत्या गरिदिए ।
भारतमा १९८० देखि १९९० सम्म चलेको शिख विद्रोहमा उनको भूमिका खास थियो । उनले विभिन्न पटक राजनीतिक हिंसा मच्चाएका कारण भारत सरकारले उनलाइ पक्राउका लागि दर्जनौँ प्रयास गरेको थियो ।
सन् २०२० जनवरीमा खालिस्तान मुक्ति फौजसँग जोडिएका हर्मित सिंह पनि पाकिस्तानको लाहोरमा मारिए । उनको स्थानमा हाल अवतार सिंह खाण्डाले लिएको बताइन्छ ।
खालिस्तानसँग जोडिएका निज्जरको क्यानेडामा हत्या भएपछि भारतले क्यानेडालाइ भिषा दिन रोक लगाएको छ । क्यानेडा पनि उस्तै कदम चलेको छ । दुई मुलुकले एकअर्काका कूटनीतिज्ञ पनि निकाला गरेका छन् । उनीहरुको सम्बन्धमा दरा उत्पन्न हुँदा दुई मुलुकको व्यापारमा पनि असर पुगेको छ ।
