बराहक्षेत्र । कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष प्राकृतिक चुनौतीको सामना गर्दै आएको छ । सप्तकोशी नदी र नदी उकास क्षेत्रमा रहेको आरक्ष क्षेत्रको सबैजसो भूभागले कोशीको कटानको सामना गर्दै आउनु परेको छ ।
सुनसरी, सप्तरी र उदयपुरलाई छोएको आरक्षको दुई तिहाई भाग नदी तटीय जङ्गल क्षेत्रमा रहेको छ । सबै भूभाग कोशीमै पर्ने हुँदा प्रत्येक वर्ष नदीमा आउने बाढी, डुबान र कटानको सामना आरक्षले गर्नु परेको कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष कार्यालयले जनाएको छ ।
आरक्षका वरिष्ठ संरक्षण अधिकृत भुपेन्द्रप्रसाद यादवका अनुसार बर्खाको बाढीले संरक्षित जनावरको बासस्थान नै डुबान र कटानमा पर्दा जनवारको पारिस्थितिक पद्धतिमा ठुलो असर पुग्दै आएको छ । प्राकृतिक समस्यालाई समाधान गर्न कठिनाइ हुने हुँदा आरक्षले प्रत्येक वर्षा वन्यजन्तुदेखि सीमसार भूभाग, वनस्पतिसम्मको क्षति बेहोर्नु परेको उहाँको भनाइ छ ।
कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष क्षेत्र चरा र वन्यजन्तु विचरणका लागि राम्रो गन्तव्य मानिन्छ । आरक्ष क्षेत्रमा स्थलीय, जलीय र नभीय जैविक विविधता विचरण गर्न आन्तरिक र वाह्य पर्यटक आउने गरेका छन् । नेपालकै पहिलो रामसार क्षेत्रमा सूचीकृत जैविक विविधताले भरिपूर्ण आरक्षमा बाढीको प्रकोपले वन्यजन्तु र चराको बास्थानमै असर पुग्दै आएको प्रमुख संरक्षक अधिकृत यादव बताउनुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “आरक्ष क्षेत्रमा प्राकृतिक चुनौतीका साथै मानवीय र नीतिगत कारणले पनि असर पुगेको छ” तर आरक्ष कार्यालयले क्षतिको तथ्याङ्क नराख्दा कति क्षति भयो भन्ने विवरण आरक्ष कार्यालयसँग छैन । संरक्षण गर्न बजेट अभाव हुँदै आएको छ ।
आरक्ष क्षेत्रका सीम क्षेत्र वर्षाको बाढीले पुरिँदै जादा सिम क्षेत्रमा पाइने जलचर सङ्कटमा पर्दै गएको चराविद् अनिश तिम्सिना बताउनुहुन्छ । उहाँ भन्नु हुन्छ, “सिमसारमा आश्रित जीव कछुवा, सरिसृप, उभयचर, घोङी, गङ्गटो र पन्छीका प्रजातिको बासस्थानमा कमी आउँदै गएको छ । पहिला धेरै देखिने जीव हराउँदै गएका छन् ।”
त्यस्तै आरक्ष जङ्गलमा मिचाहा प्रजातिको अतिव्रmमण बढ्नु, मानव र वन्यजन्तुबिच द्वन्द्व बढ्नु, नम्बरी जग्गा आरक्षमा पर्ने समस्या, आरक्षको नदीमा माछा मार्न पाउने कानुनी व्यवस्था, भारतसँगको खुला सिमानालगायतका समस्याले गर्दा आरक्षमा जैविक विविधताको संरक्षणमा चुनौती थपिएको संरक्षणकर्मी बताउँछन् ।
प्र्यावरणमा आएको परिवर्तनको प्रभाव आरक्षमा पर्न नदिन र प्राकृतिक, नीतिगत र व्यवस्थापकीय समस्याको समाधान गरी आरक्ष क्षेत्रको संरक्षण, संवर्धन र प्रवर्धन गर्नुपर्ने संरक्षणकर्मीको भनाइ छ । आरक्षमा देखिएका नीतिगत र प्राकृतिक रूपमै भएका विविध समस्यालाई समाधान गर्न माथिल्लो निकायबाटै ऐन तथा नियमलाई सापेक्ष बनाई कार्यान्वयन गर्नुपर्ने चराविद् अनिश तिम्सिना बताउनुहुन्छ ।
कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्षमा लोपोन्मुख जङ्गली भैँसी (अर्ना), नेपालको पहाडी र हिमाली क्षेत्रदेखि हिमालपारिका देश साइबेरिया, रसिया, ताजकिस्तान, तान्जेनिया, चीन र तिब्बतलगायतका देशबाट बसाइ सरेर आउने चरा, विश्वमा नै दुर्लभ मानिएका चराचुरुङ्गीका लागि प्रसिद्ध मानिन्छ ।
आरक्ष क्षेत्रको सीम क्षेत्र र टप्पु क्षेत्रभित्र रहेका नदी, ताल, तलाउमा लोपोन्मुख रैथाने माछा, सङ्कटापन्न अवस्थामा रहेका सोंस (डल्फिन), विश्वमका थोरै मुलुकमा मात्रै पाइने मलाहा (पानी बिरालो) का लागि टापु क्षेत्र प्रसिद्ध रहेको छ ।
