काठमाडौं । चाडबाडमा मसलाका रुपमा अत्यधिक खपत हुने जिराको मूल्य दशैंको मुखमा दोब्बरभन्दा बढी भएको छ । जिराको मूल्य गत वर्षको यही बेलाको तुलनामा १२७ प्रतिशतले बढेको हो ।
१ माघ २०७९ मा जिराको प्रतिकिलो मूल्य ५५० रुपैयाँ थियो । नेपाल खुद्रा व्यापार संघकाअनुसार यो मूल्य त्यसयताको ७ महिनामा ३ पटक बढेर १२ सय ५० रुपैयाँ पुगेको छ । चैत २०७९ मा प्रतिकिलो ७ सय रुपैयाँ थियो । वैशाखमा जिराको मूल्य प्रतिकिलो ८५० रुपैयाँ थियो ।
अहिले होलसेलमा जिराको बिक्री मूल्य १२ सयदेखि १२ सय २५ रुपैयाँ प्रतिकिलो रहेको व्यवसायीहरु बताउँछन् । भदौ महिनाका लागि नेपाल खुद्रा व्यापार संघले जिराको थोक मूल्य १२ सय ५० रुपैयाँ तोकेको छ ।
किन बढ्यो मूल्य ?
भारतमा जिराको उत्पादनमा ह्रास आएपछि जिराको मूल्य बढेको व्यापारीहरुको दाबी छ । जिरा उत्पादन गरेर बिक्री गर्ने मुलुक भारत आफैं जिरा आयात गरिरहेको होलसेल व्यवसायीहरुको संस्था नेपाल खाद्य किराना तथा थोक व्यवसायी संघले जनाएको छ । संघका अध्यक्ष देवेन्द्रभक्ता श्रेष्ठका अनुसार भारतमा मूल्य बढ्नु नै अहिलेको नेपाली बजारको समस्या हो ।
मूल्य उच्च हुनु र भन्सार मूल्यांकन कम भएका कारण भारतबाट औपचारिक रुपमा जिराको आयात नै गर्न नसकिएको गुनासो संघका आएको उनले बताए ।
‘स्टक सकियो, नयाँ जिरा महँगीका कारण ल्याउन सकिएन,’ अध्यक्ष श्रेष्ठले भने, ‘अहिले महँगीको कारण यही हो ।’ बजारमा मागअनुसारको वस्तु नभएपछि मूल्य बढ्नु स्वाभाविक नियम भएको उनको भनाइ छ ।
तर, अर्का एक व्यवसायीका अनुसार बजारमा अहिले भन्सार छलेर भित्रिएको जिरा ठूलो मात्रामा छ । भन्सार मूल्यांकन कम भएका कारण औपचारिक च्यानलबाट जिरा ल्याउँदा महँगो हुने भन्दै ती व्यापारी भन्छन्, ‘पोकामा आएको जिराले अहिले बजार धानिरहेको छ । मूल्य मनपरी छ ।’
तर, भन्सारको तथ्यांकमा कम देखिन्छ आयात मूल्य
चालु आर्थिक वर्षको पहिलो महिना साउनमा नेपालले ६ लाख ४ हजार किलो जिरा आयात गरेको छ । जसको लागत मूल्य २९ करोड १८ लाख रुपैयाँ छ । ५ करोड ४२ लख रुपैयाँ जिरामा सरकारी राजस्व लाग्दा जिराको लागत मूल्य ढुवानी र नाफाबाहेक प्रतिकिलो ५७२ रुपैयाँ छ ।
आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा नेपालले ६० लाख ९७ हजार किलो जिरा औपचािरक च्यानलबाट आयात गरेको थियो । २ अर्ब २ करोड मूल्यको उक्त जिरा आयातमा सरकारले ३७ करोड २८ लाख रुपैयाँ राजस्व पाएको थियो ।
जिराको लागत, राजस्व र आयात परिमाण हेर्दा सो वर्ष जिराको कुल प्रतिकिलो लागत २९२ रुपैयाँ प्रतिकिलो मात्रै देखिन्छ । आर्थिक वर्षको चैतसम्म जिराको बिक्री थोक मूल्य ५५० रुपैयाँ किलोबाट सुरु भएर ८५० रुपैयाँसम्म पुग्यो । साउन २०७९ मा जिराको प्रतिकिलो मूल्य र लागतमा तालमेल देखिए पनि त्यसबाहेकको उपभोक्ता मूल्यमा भने ठूलो खाडल गत वर्ष नै देखिन्छ ।
त्यसो त चालु आवको पहिलो महिनामा गत वर्ष भन्दा स्वाभाविक रुपमा जिराको लागत बढेको देखिन्छ । तर, लागत वृद्धिको तुलनामा उपभोक्ता मूल्य वृद्धि झण्डै चार गुणा बढ्नुको कारण स्पष्ट छैन । जानकारहरुका अनुसार चालु आवको साउनको लागतमा ढुवानी भाडा र २० प्रतिशत नाफा जोडेर बिक्री गर्दा पनि जिराको मूल्य अधिकतम् ७ सय ५० रुपैयाँ भन्दा धेरै पर्दैन । तर, भारतमै उच्च मूल्यमा रहेको जिरा आयात गर्दा न्यून बिजकीकरण भइरहेजस्तो देखिन्छ ।
भारतमा हाल जिराको खुद्रा मूल्य ७ सयदेखि ९ सय भारतीय रुपैयाँसम्म रहेको देखिन्छ ।
वाणिज्य विभाग भन्छ स् आयात नै महँगो भयो
बजार नियमन गर्ने वाणिज्य तथा आपूर्ति विभागले भने जिराको मूल्य आयात स्रोत मुलुकमै बढेको दाबी गरेको छ ।
जिराको मूल्य एक्कासी अस्वभाविक बढेको बारे विभागमा गुनासोहरु आउन थालेको विभागका निर्देशक होमनाथ भट्टराईले बताए । तर, मूल्य बढ्नुमा अन्तर्राष्ट्रिय बजार मूल्य नै मुख्य कारण भएको उनको भनाइ छ ।
‘जिराको मूल्य अस्वाभाविक रुपमा बढेको देखिन्छ,’ विभागका सूचना अधिकारी भट्टराईले भने, ‘आयात गर्दै महँगो तिरेको कागजात हामीले देखिरहेका छौं ।’
