काठमाडौं । निरजकुमार कामत राष्ट्रिय ट्रमा सेन्टरको आकस्मिक कक्षको बेडमा छन् । नागरिकता माग्दै माइतीघरको सडकमा संघर्ष गरिरहेका कामतले मंगलबार अपरान्ह आफ्नै जिउमा पेट्रोल खन्याए । त्यस क्रममा केही पेट्रोल निलेकाले उनी बोल्न सकेका छैनन् ।
५ वर्षदेखि नागरिकता प्राप्तिको आन्दोलनमा भौंतारिरहेका कामत जस्ता सयौं मानिसहरु यतिखेर राजधानीको माइतीघर मण्डलामा आन्दोलन गरिरहेका छन् ।
बुबा आमा, बाजे बज्यैले जन्मका आधारमा नेपाली नागरिकता पाएपनि कामत जस्ता तेस्रो पुस्ताले नागरिकता पाएका छैनन् । १७ जेठमा राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलले नागरिकता विधेयक प्रमाणीकरण गरेका थिए । यो कानूनले जन्मका आधारमा नागरिकता लिएका नेपालीका सन्तानलाई वंशजको नागरिकता दिने व्यवस्था गरेको छ ।
तर, राष्ट्रपतिले विधेयक प्रमाणीकरण गरेको २ दिनपछि १९ जेठमा परेको एक मुद्दामाथि सुनुवाइ गर्दै सर्वोच्च अदालतले नागरिकता विधेयक तत्काल कार्यान्वयन नगर्न अन्तरिम आदेश जारी गरेको छ । सर्वोच्चको आदेशले आफूहरुले नागरिकता नपाउने भएपछि जन्मका आधारमा नागरिकता लिएकाहरुको सन्तानले नागरिकता पीडित संघर्ष समितिको नामबाट एक हप्तादेखि माइतीघरमा आन्दोलन गरिरहेका छन् ।
यो मुद्दामा सर्वोच्च अदालतमा मंगलबार सुनुवाइ हुँदै थियो । तर रिट निवेदक बालकृष्ण न्यौपानले अदालतमा आएर बहस गर्न नभ्याउने भनेपछि सर्वोच्चले यो मुद्दालाई ‘हेर्न नभ्याउने’ मा राख्यो ।
मुद्धाको छिनोफानो हुन्छ भनेर माइतीघरमा पर्खिरहेका निरज कामत यो खबर सुनेसंगै पेट्रोल खोज्न दौडिए ।
‘खै कताबाट हो पेट्रोल ल्याएर टाउको, मुखमा खन्यायो,’ अस्पतालमा कामतको हेरचाह गरिरहेका सुरज चौधरी सुनाउँछन्, ‘त्यसपछि पुलिस र हामीले रोक्यौं ।’ प्रहरी र कामतका साथीहरुले रोक्दारोक्दै पनि कामत पेट्रोलले निथ्रुक्क भए । आफैमाथि पेट्रोल खन्याउँदा केही पेट्रोल उनले निल्न पुगे । उपचारमा खटिएका स्वास्थ्यकर्मीहरुका अनुसार कामतको अवस्था खतरामुक्त छ ।
कामतको हेरचाहमा खटिएका सुरज चौधरीका अनुसार कामतको परिवारका बुबा, आमा, बाजे, बज्यैले जन्मका आधारमा नेपाली नागरिकता पाएका छन् । बाबुबाजेको नागरिकता देखाएर आफ्नो नागरिकता बनाउन जाँदा कामतले नागरिकता पाएनन् ।
‘कामत दाइ ५ वर्षदेखि नागरिकताका लागि लडिरहनुभएको छ’, सुरज भन्छन्, ‘ब्याचलर पास गर्नुभयो । तर, नागरिकता छैन भनेपछि कसैले जागिर पनि दिएन ।’ नागरिकता नहुँदा आफूहरुले मोवाइलको सिमकार्ड, बैंक खाताको सुविधा समेत उपभोग गर्न नपाएको चौधरीले बताए ।
सप्तरी राजविराजका चौधरी भन्छन्, ‘नागरिकता नहुँदा लोकसेवा पढ्न मिलेन । जागिर पाइदैन । हामीले केही गर्न सक्दैनौं, यस्तो केही गर्न नसकेर बाँच्नुभन्दा त मर्नु ठीक जस्तो लाग्छ बेलाबेला ।’
मोरङका कामत नागरिकता नभएकै कारण बेरोजगार छन् । उनको परिवारमा १२ जना छन् । तर, नागरिकता नहुँदा कमाउने उमेरमा कामत बेराजेगार छन् ।
नागरिकता माग्दै माइतीघरमा आन्दोलनरत नागरिकताविहीन संघर्ष समितिले अहिलेको नागरिकता विधेयक कार्यान्वयन नहुँदा नागरिकता बनाउन नपाएकाहरुको विवरण संकलन गरिरहेको छ । समितिका अध्यक्षसमेत रहेका इन्द्रजित साफी भन्छन्, ‘हामीसंग ६ हजार मानिसका डकुमेन्ट छन् । १५ सय जति मानिस यहाँ आन्दोलनमा छन् ।’ आत्मदाहको प्रयास गरेका कामत समितिका उपाध्यक्ष हुन् ।
दिनरात माइतीघरको सडकबाट नागरिकता मागिरहेका नागरिकताविहीन युवा कामतको आत्मदाह प्रयास गरेसँगै जुलुससहित राष्ट्रिय ट्रमा सेन्टर अगाडि पुगे ।
टुँडिखेलको एक फन्को लगाएपछि फेरि माइतीघर फर्किएका नागरिकता विहीन युवाहरु सर्वोच्चले नागरिकता कानुन लागु गर्ने आदेश नदिएसम्म आन्दोलन गरिरहने बताउँछन् ।
‘हामी वर्षौदेखि अनागरिक भएका छौं । हामीलाई नागरिकता दिने कानुन लागु नहुँदासम्म हामी माइतीघर छाड्दैनौं’, सुरज चौधरी भन्छन् । नागरिकता नभएकै कारण आफूहरु मताधिकार, रोजगार लगायतका आधारभूत आवश्यकताबाट समेत बञ्चित भएको उनले बताए ।
अस्पतालको शय्यामा पल्टिरहेका कामततिर हेर्दै चौधरी भन्छन्, ‘नागरिकता भएपछि मान्छेलाई आफू जिउँदो छु जस्तो लाग्दो रहेछ । हामी त यतिका वर्षदेखि मरेतुल्य छौं । हाम्रो गन्ती नै छैन ।’
